آینده قوانین زیست محیطی و تاثیر آن بر صنعت چاپ و بسته بندی ایران
جهان امروز در آستانه دگرگونی بزرگی در حوزه سیاست های زیست محیطی قرار دارد. تغییرات اقلیمی، بحران زباله های پلاستیکی و کاهش منابع طبیعی موجب شده اند که دولت ها، سازمان های بین المللی و حتی مصرف کنندگان فشار بی سابقه ای بر صنایع وارد کنند تا به سمت پایداری و مسئولیت پذیری زیست محیطی حرکت کنند. یکی از صنایعی که بیشترین تاثیر را از این روند خواهد گرفت، صنعت چاپ و بسته بندی است.
صنعت بسته بندی نه تنها وظیفه حفاظت و انتقال محصولات را بر عهده دارد، بلکه ارتباط مستقیم با مصرف کننده برقرار می کند و به همین دلیل، نخستین بخش از زنجیره تامین است که تحت تاثیر تغییر قوانین و مقررات قرار می گیرد. در ایران نیز با افزایش فشارهای جهانی، تغییر انتظارات مصرف کنندگان داخلی و تلاش برای ورود به بازارهای صادراتی، آینده این صنعت به شدت وابسته به میزان انطباق با قوانین زیست محیطی خواهد بود.
این مقاله به بررسی آینده قوانین زیست محیطی در جهان و ایران، و تحلیل تاثیر آن بر صنعت چاپ و بسته بندی کشور می پردازد. همچنین فرصت ها، چالش ها و چشم اندازهای این تحولات برای فعالان داخلی تبیین خواهد شد.
روند جهانی قوانین زیست محیطی
اتحادیه اروپا؛ پیشگام قانون گذاری سبز
اتحادیه اروپا طی دو دهه گذشته در خط مقدم مبارزه با آلودگی های ناشی از بسته بندی قرار داشته است. «استراتژی پلاستیک 2030» و «بسته اقتصاد دایره ای» دو سند کلیدی هستند که آینده صنعت بسته بندی را رقم می زنند. مهم ترین سیاست ها عبارت اند از:
- ممنوعیت پلاستیک های یکبارمصرف از سال 2021
- اعمال مالیات بر تولیدکنندگان پلاستیک های تجزیه ناپذیر
- الزام به استفاده از حداقل 30٪ مواد بازیافتی در بسته بندی ها تا سال 2030
ایالات متحده و ژاپن
در آمریکا، ایالت هایی مانند کالیفرنیا قوانین سختگیرانه ای در زمینه استفاده از پلاستیک و مدیریت پسماند بسته بندی وضع کرده اند. ژاپن نیز با سیاست «3R» (Reduce, Reuse, Recycle) به سمت بسته بندی های زیست تخریب پذیر حرکت کرده است.
سازمان های بین المللی
سازمان ملل و FAO تاکید دارند که بسته بندی پایدار بخشی جدایی ناپذیر از دستیابی به اهداف توسعه پایدار (SDGs) به ویژه هدف 12 (تولید و مصرف مسئولانه) است.
قوانین زیست محیطی در ایران
وضعیت موجود
در ایران، قوانین پراکنده ای درباره مدیریت پسماند، کاهش مصرف پلاستیک و حفاظت محیط زیست وجود دارد. سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان استاندارد ایران مسئول تدوین و اجرای این مقررات هستند. برخی از اقدامات اخیر عبارت اند از:
- ممنوعیت استفاده از کیسه های پلاستیکی در برخی استان ها
- اجباری شدن برچسب های بازیافت روی بسته ها
- تدوین استانداردهای ملی برای کاهش مصرف انرژی و آب در صنایع چاپ
نقاط ضعف
- نبود یک چارچوب جامع و یکپارچه
- ضعف در اجرای قوانین و نظارت
- محدودیت در زیرساخت های بازیافت و مدیریت پسماند
- کمبود مشوق های مالی برای صنایع جهت حرکت به سمت پایداری
تاثیر قوانین آینده بر صنعت چاپ و بسته بندی ایران
تغییر در مواد اولیه
با سخت تر شدن قوانین، استفاده از پلاستیک های فسیلی کاهش خواهد یافت و مواد جایگزین همچون کاغذ بازیافتی، بیوپلاستیک ها، نشاسته گیاهی و فیلم های زیست پایه اهمیت بیشتری پیدا خواهند کرد.
تحول در فناوری چاپ
- استفاده از جوهرهای پایه آب و فاقد ترکیبات آلی فرار (VOC)
- به کارگیری ماشین آلات کم مصرف
- گرایش به فناوری چاپ دیجیتال به جای چاپ افست پرمصرف
مدیریت پسماند و اقتصاد دایره ای
شرکت های چاپ و بسته بندی ایرانی باید سیستم های جمع آوری و بازیافت داخلی ایجاد کنند و چرخه بسته بندی های خود را به سمت بسته بندی های بازطراحی شده برای بازیافت (Design for Recycling) ببرند.
فرصت ها و مزایا
- افزایش صادرات: انطباق با استانداردهای سبز اروپا و سایر بازارها، مسیر صادرات را هموار می کند.
- کاهش هزینه های بلندمدت: هرچند سرمایه گذاری اولیه بالاست، اما در درازمدت با کاهش مصرف مواد و انرژی، هزینه ها کاهش می یابد.
- اعتماد مصرف کننده: برندهایی که بسته بندی سبز ارائه دهند، اعتماد و وفاداری بیشتری کسب می کنند.
- ایجاد اشتغال سبز: توسعه صنایع بازیافت و بیومتریال فرصت های شغلی تازه ای ایجاد خواهد کرد.
چالش ها و موانع
نقش دولت
- تدوین یک چارچوب جامع قوانین زیست محیطی
- ارائه معافیت های مالیاتی به شرکت هایی که از مواد پایدار استفاده می کنند
- سرمایه گذاری در زیرساخت های بازیافت
نقش بخش خصوصی
- سرمایه گذاری در نوآوری و فناوری های نوین
- همکاری با دانشگاه ها برای تحقیق و توسعه مواد جایگزین
- فرهنگ سازی از طریق آموزش مصرف کنندگان و طراحی مسئولانه
سناریوهای 5 تا 10 سال آینده
- اگر قوانین سختگیرانه تر اعمال شوند، صنعت چاپ و بسته بندی ایران به سرعت به سمت همگرایی با استانداردهای جهانی خواهد رفت.
- در غیر این صورت، خطر عقب ماندن از رقابت بین المللی و کاهش سهم بازار صادراتی وجود دارد.
قوانین سبز، مسیر تازه صنعت چاپ و بسته بندی ایران
آینده صنعت چاپ و بسته بندی ایران جدایی ناپذیر از روند جهانی قوانین زیست محیطی است. این صنعت برای بقا و رشد، ناگزیر از تغییر در مواد اولیه، فناوری ها و مدل های کسب وکار خواهد بود. هرچند چالش ها و هزینه های اولیه بالاست، اما در بلندمدت، این تغییر به فرصتی طلایی برای رقابت پذیری بیشتر، دسترسی به بازارهای جهانی و حفاظت از محیط زیست تبدیل خواهد شد.
صنعت چاپ و بسته بندی ایران امروز در نقطه عطفی تاریخی قرار دارد؛ یا با موج سبز قوانین آینده همراه می شود و رشد می کند، یا از بازارهای جهانی حذف خواهد شد.
